Donnerstag, 22 Februar 2024 14:28

Blog Rumantsch: Eu dod üna bella melodia...


Fotografia d’üna charta da Cla Biert ad Andri Peer davart «Co ch’eu n’ha imprais a chantar» Fotografia d’üna charta da Cla Biert ad Andri Peer davart «Co ch’eu n’ha imprais a chantar» Quarto, october 1994, 3, p. 38

... o sco cha Cla Biert scriva in “Co ch’eu n’ha imprais a chantar”: Üna saira tadlaiva eu darcheu cull’uraglia sül vainter (da la guitarra da bap), mo i nu’s vezzaiva a mamma, i nu’s vezzaiva nöglia, i’s dudiva be, i nu’s dudiva gnanca plü; mo verer as pudaiva, insömgiar da quai curius ingio cha tuot as müda d’incuntin, il sulai e las uondinas e las fluors e la bos-cha e la not e quai chi trembla, ingio cha tuot crida e tuot ria.

S’regordaivat amo dal mattin davant la peidruna chi ha chantà e chantà cun larmunas aint ils ögls, fin cha’l serpaischem chi vaiv’üna udida fina finina es gnü oura a tadlar? Ün’istorgia vaira. Cla Biert scriva ad Andri Peer üna charta davent da Zizers a Chalandmarz dal 1947 ingio ch’el manzuna tanter oter co ch’el svess ha imprais a chantar da mattin cun «zeli e’l sen pedagogic genial» da seis bap.

Las scolaras e’ls scolars da la terza e quarta han provà da metter in pleds che ch’üna bella melodia fa cun els...

Jodai lur impissamaints e da cour ün bun on!

Uorschla Natalia

Alena Camastral

Eu sun circundada da quietezza. Id es tuot calm intuorn mai. Ningün travasch, ne sün via, ne sül marchapè. I para sco abandunà. Eu chamin lung la via e vez üna tabla. Ma da leger nu’s riva, l’es massa dalöntsch. Apaina ch’eu sun dastrusch avuonda dun’ögl: ,,Marchà da Nadal.” Eu chamin amo ün pêr pass, sainza bler impissamaints.

Tuot in üna jada doda üna melodia chi’m fa tschüffer la pel giallina. Eu seguisch quists tuns inschmanchabels e riv pro üna fuolla d’glieud. Tuots chi han ün rier in vista e gnanca nu plondschan dal fraid. I regna pasch, üna pasch chi’t s-choda il cour. L’unic ch’eu fetsch es tschantar sün ün bankin e giodair il bel mumaint. Eu ser ils ögls, dod a rier la glieud e vegn in fanzögna. Vez prunas da culurs, da quellas chi’m rendan furtünada be cun tillas verer. Implü dod eu a rier a mia famiglia. I sun a maisa a mangiar. Eir là regna pasch. Minchün ha da dir alch. Discuors turbulents. Eu bad adüna daplü co cha meis cour chatta sia pasch. Il sentimaint dad amur cha mincha uman douvra. Ed eu sa cha mia cuntantezza chatta in mia famiglia.

Ma las vuschs as schoglian in ün dindet ed eu am sdruagl. Id es s-chür, dafatta ün païn dubius. La fuolla d’glieud es svanida ed eu sez suletta sül bankin immez la plazza. Ma eu nu n’ha temma, na, eu vez darcheu culurs illa s-chürdüm, a tuot meis chars chi s’allegran ün mez muond. Cuntainta chamina a chasa e tils dun üna clossa branclada.  

Balduin Tönett

Eu dod üna melodia, be üna fina. Id es not, ningün nu discuorra, be quietin esa, tranquilità, pasch. Intuorn mai es il mar, el es nair, ün punctin chi güscha esa, la reflexiun da la glüna plaina, alb illa s-chürdüm.

Eu dod ün ritem chi maina glüm illa s-chürezza, regularmaing. Lura fa la melodia ch’eu vez üna punt da quia aint il nöglia. Meis sens fusiuneschan culs tuns da la chanzun. Eu fetsch ün viadi in meis immaint. Mincha tun driva nouvas portas, realtats. Mincha beat es ün puls chi va tras mai.

Il temp perda plan a plan pussanza ed importanza. Ils cunfins tanter mai e quist lö as disfan. Meis corp es ün culla musica ed eu svoul tras quist lö e quista not sco cha’ls pattins sglischan sül glatsch. Mincha mumaint es intensiv, in ün möd eir lom. Eu sun tgnü cun fermezza tanter sömmi e realtà. Ils puls dal tact da la chanzun drivan meis corp e mi’orma vain libra, ella es plain culurs : gelg, blau, cotschen, verd, orandsch e violet. Ün cuntrast tanter s-chürdüm e las culurs.

Eu bad ch’eu invlid meis corp e sieu a la musica. Lura as driva la s-chürdüm, sco tendas. Davovart esa ün nouv muond. Plain musicas chi sviluppan culurs e melodias cun savurs. L’energia es cumplettamaing otra. Quia exista be la musica. I nun es ningün squitsch e l’atmosfera intuorn mai as schoglia. Eu’m deliberesch da tuot mias emoziuns negativas, pass per pass. La musica es in mai sco ün impuls electric, ün impuls fin.

Ma tuot vain uossa plü greiv. La melodia as quieta. Ed eu rest inavo. Sul sulet.

Inês Santos Neiva

Eu dod la bella melodia ed a scrollar las föglias, il tschüblöz dals utschels dürant la stà. O, co cha quai am satisfa! Sch’eu ser ils ögls suna darcheu üna mattina, üna mattina chi sta giò aint ill’erba frais-cha e verda. Il sulai alva e sia chalur straglüscha dapertuot. La sadella blaua our da plastic cul monch cotschen pigl eu in man inant ch’eu cuor tras la prada e cleg fluorinas da tuot las culurs da l’arch San Martin.  

Eu dod a mia cusdrina chi va vi pro l’aualin e piglia cun sai ün sadellin plain aua, terra e crappins. No fain üna schoppa!  

Mia tanta cloma per metter sü la crema da sulai. Eu bad co cha mia pel arda fingià e uossa la cremina lomma sfradischa darcheu. Quella savur chi’m fa pensar al mar.  

Il fögliom  am fa circa m’indurmanzar a sumbriva. Eu baiv ün magöl aua fraida e mang las frajas  dal üert. E cur ch’eu dod rumurs profuond i’l terrain guard eu darcheu cun mia cusdrina dingionder chi vegnan. No giain pel god aint. Là es ün squilat! Eu cuor per tschüffer a quista creatürina, per tilla pudair glischar,  però cun pac success.  

Eu driv darcheu ils ögls e nu sun plü quella mattina, però las algordanzas am rendan cuntainta.  

Jonas Marti

Eu dod la bella melodia e sun sco davent da tuot tschels. Sun cul cheu illas nüvlas, vez il paradis intuorn mai e tuot chi’d es cuntaint. Insè nu bada plü che chi capita intuorn mai, nu dod gnanca plü. Davant mai es üna cuntrada da bellezza cun tanta bos-cha e tuot quistas bellas bes-chas chi cumainzan a discuorrer cun mai, dafatta ils bös-chs e tuot tschellas plantas am vöglian dir alch. Meis chars sun tuots davent. Be eu sun quia. Sulet. Eu tils saint be amo, na eu gnanca nu saint plü. Quist muond es uschè realistic ch’eu crai bod chi saja la realtà. Tuot es uschè leiv, mincha pass vegn plü liger ed eu invlid tuot il stress ch’eu n’ha. O esa la musica chi am fa invlidar? Eu  ascend vers il tschêl da meis paradis. E svoul e svoul e nu bad plü nüglia.

Cuntinuesch  da svolar fin ch’eu vegn interruot da mia mamma chi’m tira oura meis uragliers. Ella am disch da far inavant lezchas. Ed eu tuorn darcheu inavo  pro la scoula, pro’l stress, pro la vita reala… 

Julia Damerow

Eu dod la bella melodia e uoss’esa Nadal. Sun in impissamaints pro’l bös-chin cha no decorain adüna culla famiglia. Cun da tuotta sorts,  cullas grondas, pitschnas, cotschnas e blauas. Tuot la stüva savura da pin. No eschan stats insembel aint il god. I’s sto decider che bös-ch chi’s piglia. Quel là via o tschel sü qua? Chenün s’affà in nossa stüva e per nossa festa da Nadal?   

Meis impissamaints giran. Eu’m lasch gustar la buna tschaina cun raclette, mailinterra e che dessert ! Davo daja regals. I’s sezza sün cuotscha e no guardain co cha tuots drivan ils pakettins e sun simplamaing cuntaints. Han invlidà per üna pezza tuot il stress da la vita.

Star da cumpagnia sainza stübgiar che chi capitarà daman. Esser i’l mumaint.  

Eu m’impais als dis da Festa passantats. Da  che vaina discurrü tschel on? Che s’ha müdà e che es restà listess? Co cha’l temp passa. Ün on plain algordanzas ed impreschiuns. Dürant ün on po capitar bler, quai am vain darcheu consciainta a Nadal. Cun varts positivas e negativas. Però da che am regordaraja amo quist on chi vain ?

Meis impissamaints van as perder ed eu sun darcheu aint il preschaint cun ün cheu schi schloppa bod:«Che n’haja amo da far avant  Nadal, quantas prouvas vaina amo, che lezchas vaina per daman?» 

Mara Amstutz

Eu dod la bella melodia da la guitarra. Ils tuns armonius sotan allegers dals chantins. Sco flocs da naiv chi ballan cuntaints giò da tschêl e’s plachan sün meis nas. Suot mias s-charpas sgrizcha la naiv da puolvra, i savura d’inviern, üna bischa inglatschada boffa aint per mia vista, üna fraidüra chi fa arder nas ed uraglias. Ma meis cour es chod, eu svoul sün mi’assa giò pella costa stipa, fetsch grondas stortas adüna ed adüna darcheu. Ils flokins da naiv bisbiglian culla melodia in meis cheu. La musica m’accumpogna fin illa val cuvernada da naiv. Meis cour batta i’l istess ritem sco la melodia da la guitarra ed eu am saint leiva e deliberada sco ün flokin da naiv i’l tschêl d’inviern chi crouda giò plan planin sülla palma da meis man.

Eu m’allegr per tuornar a chasa. Illa stüva as doda a büschmar il fö e l’odur da dschember as derasa intuorn mai. Mia respiraziun vain vieplü chafuolla. Savur da dschember e da chandailas da vaniglia. Eu am saint sgüra e giod ils tuns calmaints da la guitarra. Ser meis ögls e svoul insömgiond sün tschêl pro las stailas i’l ritem da la melodia.

Ma la melodia vain plü quieta. Ed eu schmet da sunar mia guitarra, i clingia be plü singuls tuns e lura sainta amo tuot approfundida la realtà. N’ha la spranza da pudair tuornar darcheu inavo. In quist bel muond. Eu cumainz darcheu a sunar. Ma i nu’m reuschischa. 

Medea Conrad

Eu dod la bella melodia e meis impissamaints cumainzan as plajar intuorn algordanzas invlidadas dalönch innan. Purtrets, acziuns e sentimaints chi s’han zoppats in ün chantun da meis güdizi. Istorgias chi han svaglià risadas püras e chi han spons larminas sco stailas. Ils guinchels da mia bocca as mouvan vers amunt intant ch’üna larma cula giò per mia massella e’s maisda culs flöchins da naiv chi ballinan giò da tschêl.

Intant cha meis intellect viagia i’l temp passà cumainz eu a sotar. Eu fetsch pierlas, siglins e piruettas dürant cha’l cling da la musica as scumparta tras meis corp ed aint il sang fin in tuot las cellas e tillas nudrischa cun algrezcha sco lönch plü resenti. Eu güz mias uraglias per seguir la s-chala da tuns chi chaschunan la pel giallina. Tuot inchantada cumainz eu a chantinar. La melodia cuntinuescha cun tuns ots, cun tuns bass, ferms e loms, trists e furtünats chi rebomban be adascus  in mi’orma approfundida cun istorgias dal passà. Mincha cling ha si’istorgia chi tocca meis cour e meis esser, meis consciaint. Il temp para da star salda ed il mumaint es dschet in etern.

Mia Portmann

Eu dod la bella melodia ed il muond as rechatta in pasch. Pel mumaint nun esa lö per pissers. Il preschaint fluischa sco in ün bun sömmi e capita sco sün tschêl. Meis ögls sun serrats clos, precis sco la branclada imaginara ch’eu survegn da meis amats cun tadlar il cling da la melodia. Eu güz amo ün zich las uraglias, per ch’eu possa giodair amo daplü quist stadi.

I nu dependa ingio ch’eu sun, cur cha’ls prüms tuns da mia melodia prediletta strasunan, riva in meis paradis. El nun es grond, ma el es be meis e quai til fa gnir special. Là am sainta amada, dad oters sco eir da mai stess.

Mia melodia riva portas a sentimaints ed emoziuns, chi normalamaing sun suot clav. La melodia m’accumpogna in meis plü noschs temps ed eir i’ls meglders. Doda meis riers e mias larmas chi culan sco cascadas.

Üna bella melodia es alch chi maina i’l quia ed uossa, ma in ün möd chi lascha insömgiar sainza chi’s stopcha durmir, be tadlar e sentir. La prosma jada chi’s stübgia forsa, schi’s cugnuoscha bain avuonda ad inchün, as poja s’dumandar a sai stess: Füss eu bun dad esser qua per quel sco cha la  bella melodia es per mai? 

Nora Sedlacek

Eu dod la bella melodia e pens co cha quai d’eira da plü bod. Cur cha tuot d’eira amo simpel, cur cha nöglia nu’m faiva pissers, cur ch’eu pudaiva esser amo uffant. Meis impissamaints s’approfundischan. Tuot dindet m’algorda da mincha detagl. Co ch’eu giaiva quella dumengia la prüma jada cul velo, quel veloin verd cun pedals nairs e grischs. E co cha meis peisins toccaivan malapaina il fuond. Co ch’eu am n’ha allegrada da quel regalin da nona chi d’eira pakettà i’l palperi cun quels Niculaus ed ils asenis e co cha no vain giovà illa sablunera e vain fabrichà varsaquants chastelins e chastelets.  

Mia tschera as müda. Sün mia fatscha as muossa planin ün surrier. Sün mia bratscha ch’eu n’ha cludi intuorn il plümatsch, tschüffa planet la pel giallina. Mia dainta clocca be debelin sül canapè. Las pivatellas palpan la stoffa da valü. 

E quist canapè. Eu sa amo precis co ch’eu am sentiva dad esser sün bratsch da tatta. Quella dainta culla pel fodigliada e lomma. Co ch’eu sun gnüda tgnüda da quists mans precauts chi vaivan tgnü eir fingià il cheuin da bap e quel da nona. Quai stuvaiva esser stat per els precis uschea. Precis uschè pachific. Precis uschè agreabel.  

La melodia dvainta plü quieta. Eu rafüd da dar da la dainta e bad cha meis impissamaints tuornan planin inavo illa realità.  

Saskia Barbüda

Eu taidl la bella melodia chi vain our da meis telefonin mobil. Ils tuns svoulan intuorn mai. Am saint libra, furtünada e sco scha nüglia nu’m pudess retgnair.  

La melodia viagia tras mias uraglias in meis corp. Eu bad co ch’ella riva dapertuot  e chaschuna cuntantezza. Meis cour batta plü svelt ed eu sun libra da meis impissamaints. Intuorn mai es tuot in movimaint e plain culurs. Eu guard intuorn e vez pella prüma jada il muond in ün’otra perspectiva. Id es quiet, ningün nu tüta o cloma, eu sun be eu e mia melodia. Il temp chi nu passa dasper mai via. Eu poss manisar il temp e tuot quai chi capita. 

Bainbod va la melodia a fin ed eu tuorn illa realtà. Tuot es uschè dad ot ed eu vess cuaida da tuornar darcheu inavo e’m zoppar i’l univers, in mia melodia, davent dal minchadi. Ma la prosma melodia cumainza bainbod darcheu… 

Hochalpines Institut Ftan AG • Institut Otalpin Ftan SA
Chalchera 154 • CH-7551 Ftan
Tel. +41 81 861 22 11
Diese E-Mail-Adresse ist vor Spambots geschützt! Zur Anzeige muss JavaScript eingeschaltet sein!www.hif.ch
Bürozeiten
Mo. – Fr. 08:00 -12:00 / 13:00 -17:00 Uhr


© 2018 - 2021 Hochalpines Institut Ftan AG