Chars genituors, charas lecturas e lecturs
Nossas scolaras e scolars da la 5 e 6avla gimnasi chi han passantà fingià qualche ons in nossa scoula regiunala, s’han fats alch impissamaints da quist temp a l’Institut. La cumpagnia, la classa, riöz ed allegria, cridar e dispittöz, l’inrichimaint dals inscunters multiculturals e -linguals e la conscienza da l’aigna cultura, la bellezza architectonica d’üna scoula situada in ün ambiaint unic, la scolaziun e la magistraglia, madüranza e matura, festas e müdadas, tuot quai tils ha dat da chefar. In voss uffants intant creschüts chi per part pigliaran bainbod cumgià e tschernaran otras vias, es sgüra restada ün’o tschella impraisma chi tils accumpagnarà. Fond ils prossems pass. Our’aint il muond.
Grazia fich a las set sfranzinellas ed ad ün compel pels impissamaints e l’invista in quists bels ons chi sun passats sco’l füm a l’Institut Otalpin. Chi nun ha adüna be simpel, ma es uossa sün buna via e’ns sta a cour .
Success e furtüna a maturands e maturandas pella matura ed a nossa scoula a Ftan cun lunga tradiziun.
Uorschla Natalia C.B., magistra da rumantsch e descendenta da la settavla generaziun dad Andrea Rosius à Porta, il fundatur da l'Institut
Culturas a l’IOF
Alina Andrighetti (5. G)
Dürant meis tschinch ons a l’Institut Otalpin Ftan n’haja pudü far bleras experienzas e cugnuschentschas. Il bel d’üna scoula internaziunala es chi s’ha la pussibiltà da gnir a cugnuoscher a glieud da tuot il muond. In quel möd n’haj’eir eu pudü imprender bler dad otras culturas.
Cur ch’eu sun rivada in quista scoula dal 2018 d’eira l’Institut fich different dad hoz. I d’eira daplü giuvenils indigens ed i’s dudiva impustüt rumantsch e tudais-ch. Uossa es la lingua principala l’inglais. Cun tuot ils programs internaziunals cha no vain daspö ün pêr ons sun rivats students e studentas da tuot las parts dal muond, da la Germania, la Russia e Bulgaria, perfin da la China. Pel mumaint esa scolars e scolaras da plü da vainch differentas naziunalitats in nossa scoula.
Eir in mia classa s’ha müdà bler. Il prüm di da scoula es adüna interessant pervi chi’s vain a savair pür là cun chi chi’s passantarà l’on da scoula seguaint. Eu svessa n’ha profità bler da meis conscolars e mias conscolaras da tuot ils continents. Chi saja da lur línguas, religiuns o eir cun insajar il damangiar dad oters pajais. Quai nu dependa. Natüralmaing chi’d es trist cur cha collegas e collegs ston as separar cun quai chi tuornan cun ir dal temp darcheu in lur pajais. Ma pelplü as mantegna il contact cullas medias socialas, tant chi s’ha colliaziuns sün tuot il muond. Amicizchas e relaziuns chi restaran per adüna.
Temp da gimnasi a l’Institut Otalpin Ftan
Oriana Jäger (5. G)
L’Institut Otalpin a Ftan ha bleras classas. Jau fatsch gimnasi. Ma i dat era il IGCSE, il IB, la secundara, la classa da sport e da nov era il Ignite.
Il gimnasi ha sco mintga gimnasi sis classas. Jau vom en la tschintgavla classa e sun dapi la terza gimnasi a l’Institut. I ma para bun che la scola è en in lieu quiet amez la natira. Nus essan mintga di circumdads da questa bella cuntrada. D`enviern avain nus ina regiun da skis gist davant porta. Nus avain en general fitg bleras pussaivladads da far sport qua.
Era uschiglio pudain nus adina passentar bels temps a l’Insti. Jau hai il cletg che jau sun en ina pitschna classa fitg solidarica. Nus giain bain d’accord in cun l’auter. E cun ils magisters e las magistras avain nus ina buna relaziun. Ma sco en mintga scola, datti era scolast(a)s ch`ins n`ha betg uschè gugent. La scolaziun è dentant buna ed admetta da studegiar da tutta sorts suenter la matura.
Jau sun en sasez cuntenta d’esser a l’Institut Otalpin a Ftan.
Immez il paradis
Arina Carpanetti (6. G)
Bleras differentas linguas clingian in mias uraglias, sch’eu m’imaginesch dad esser a l’Institut : talian, portugais, chinais, inglais, spagnöl, russ, tudais-ch e natüralmaing eir rumantsch. Be svelt stossa dar üna risadina causa ch’eu realisesch quantas naziunalitats chi sun in quista scoula.
Eu driz mi’ögliada our da fanestra. Ils razs da sulai charezzan mia fatscha. Eu ser il ögls e bad co cha mias massellas vegnan chodas. Driv la fanestra ed ün pa ajer frais-ch as derasa illa stanza da scoula. Il vent fa ballar meis chavels. Dod in mai ils utschels chi tschüvlan, las s-chellas da las vachas, l’aual chi cula ed amo bler daplü e vez ad uffants chi giouvan. In ün cumün plain vita e cultura, illa natüra cun gronda biodiversità e d’ immez aint l’Institut Otalpin sur Ftan. Üna culissa chi nu s’ha in ningün oter lö. Be qua, in mia scoula.
L’idea e l’intenziun sun restadas las istessas
Imre Kruit
Ils prüms ons a l’Institut d’eira tuot nouv ed inüsità per mai, fatschas incuntschaintas, oters magisters e magistras, nouvas pretaisas. I nun es però i lönch fin ch’eu am n’ha senti da chasa a l’IOF.
Ir a scoula a pè, cul velo, cul auto da posta, quai n’haja fat bleras jadas, cun bell’e trid’ora. Ed i nu’s pensess, ma in quists ons esa gnü our dal mat ch’eu d’eira ün giuven, ün hom. Na be pervi da tuot quai ch’eu n’ha vis ed imprais a l’Institut, ma impustüt perquai cha üna pruna s’ha müdà eir inschinà in mia vita.
Blers sun gnüts, blers sun its a l’Institut. Ma l’idea e l’intenziun sun restadas las istessas tuot ils ons: dad educar als uffants e giuvenils, saja quai als indigens o a tuot quels chi voulan gnir eir da plü dalöntsch.
Dürant ils ses ons ch’eu sun stat a l’Institut vaina festagià il giubileum da 225 ons, fat tras ils temps difficils da corona e perfin gnü trais differentas mediotecas.
Illa retrospectiva s’bada cha tuots han adüna provà da far il meglder. Ed eu crai cha eir in avegnir saraja uschè. Speraina e giavüschaina chi hajan success.
Meis temp a l’Institut Otalpin a Ftan – Bleras bunas experienzas pel futur
Ladina Gwen Ammann (6. G)
Cur ch’eu sun gnüda a l’Institut nu vaiv’ eu amo tanta experienza da vita sco uossa. Eu n’ha imprais a cugnuoscher a fich bleras persunas e lur istorgias. Cun quellas n’haja pudü passantar bels temps e discuorrer sur da blera roba. Cun scolaras e scolars flots ed averts. Uschè sun eir eu gnüda plü averta invers oters cul temp.
Id es adüna stat bê da pudair ir a scoula in ün lö immez la natüra cun üna vista talmaing bella süllas muntognas. Illas lecziuns libras s’poja ir directamaing a far ün pêr pass aint il god o oura pro’l Lai da Padnal. Cun quista cuntrada be davant porta vaina fat minch’avuost üna bella spassegiada plü lunga in nossa regiun. Là vaina adüna gnü la cana. L’Institut s’focussescha in general ferm sül sport e perquai esa gnü fat adüna darcheu evenimaints sportivs.
Dürant quists ons n’haja imprais alch per mai chi’m para essenzial. Nempe co chi’s tira bunas decisiuns. E quai impustüt cullas prouvas ed in contact cun meis conscolars e mias conscolaras. Eir imprais a schoglier problems il meglder pussibel n’haja. E sch’eu nu sun statta capabla da solver, n’haja survgni sustegn o da meis conscolars e mias conscolaras o da la scoula. Quai ha fat bain.
Il temp da scoula passa fich svelt. Ils ons al gimnasi sun its sco’l füm. L’Institut m’ha muossada d’esser grata ed eu sun eir fich recugnuschainta per tuot ils inscunters e la scolaziun ch’eu n’ha pudü far qua.
Il multicultural tanter pizs tradiziunals - Meis ses ons a l’IOF
Nicole Pinto Ribeiro (6. G)
Dal 2017. Stortas e amo daplü stortas. Süsom vezza ün punct gelg. Plü dastrusch ch’eu riv e plü grond cha quist edifizi vegn. Eu driv la porta da l’auto e tscherch l’entrada. Eu vez ils scolars e las scolaras e chamin davo. Quia es mia stanza da scoula. Eu am tschaint ed am preschaint.
Dal 2023. Cun guardar inavo vegnan tuot las algordanzas preschaintas. Ses ons passats sco secundas. Tuot las bellas conversaziuns cha nus vain gnü illa mensa cun sias stuccaturas inschmanchablas. Üna bellischma architectura. Tuot las differentas vuschs e las linguas da scolaras e scolars internaziunals. Riöz ed allegria. Regordanzas agreablas. Per gnir aint in stanza da scoula esa da passar tras las parts nouvas e renovadas da l’edifizi. Il bistro. Las culurs verdas, frais-chas e vivas. Ün lö magic. Fluors e plantas.
Lura la stanza da scoula. Tuot ils göins, las risadas, cridöz e dispittas am vegnan adimmaint. Nouvas amicizchas. Greivs temps e buns temps. Stress per las prouvas. Tremblonda. Temma da nu rivar a fin. «Quants minuts amo?» m’haja suvent dumandà. E lura ils magisters e las magistras. Chi m’han educada e demuossà che ch’eu sun capabla da far. Preparà per meis futur. Minchatant ün sech vizin d’ün magister. Ma per dir la vardà nun haja adüna inclet. E tuots riaivan istess.
E uossa esa bod a fin. Il temp es gnü. Be amo ün pêr eivnas e lura as serra üna fanestra da mia vita. Ün pass ragiunt.
La cumünanza
Nina Camastral (6. G)
Amo vainch minuts. Eir scha quist nun es meis rom preferi, prouva da far attenziun. Tantas e quantas jadas. Davo daja tantüna giantar. Giantar es mia motivaziun la bunura. I’m dà l’energia da tadlar tuot l’avantmezdi e da’m dar fadia. Tanteraint guarda eir amo our da fanestra. Quai dà natürmaing eir ün stumpel : la bella vista süllas muntognas. Impustüt cur cha’l sulai cucca davo’l Lischana nan. Ün giodimaint. Greiv da’s partecipar amo a la lecziun. Uossa be plü duos minuts. Eu cumainz a paquettar e pigl oura il chip per ir a giantar.
Hoz savura delizius. Avant corona sezzaivna tuots vi dad üna maisa. Quai nu’s poja uossa bod gnanca plü as metter avant. Lö nu vaivna lura bler. Il mumaint chi’s discurriva ün cun l’oter, as quintaiva sü istorgias ed as riaiva. Schi, da rier d’eira adüna.
Davo avair mangià as giaiva i’l lö per star pachific. Là giovaivna lura pelplü amo üna pezza a «Tschütterli». Quai d’eiran vaira matchs, ün’agitaziun. Sch’ün vaiva lura eir amo dad ir suot maisa, per schmetter da rier, nu giaiva plü. Quels mumaints han dat il schlantsch eir amo pellas lungas davomezdis in scoula.
Esser Engiadinaisa in ün ambiaint multicultural
Selina Martina Müller (6. G)
Tanter il Piz da las Clavigliadas e’l Piz Tasna, sur il cumünin muntagnard da Ftan e suot il god verd spess, dà daspö passa tschient ons in ögl ün chasamaint gelg imposant. In quista chasa frequaintan bundant tschient scolaras e scolars da tuot il muond la scoula. I derivan da varsaquants pajais e cuntuorns cun differentas üsanzas ed ideologias. Id es ün lö multicultural immez nossa prüvada val, l’Engiadina.
Per mai sco giuvna chi’d es creschüda sü in quista regiun es quai stat dal prüm di davent alch zuond special ed eir ün grond cuntrast culla vita da minchadi. Grazia a la scoula n’haja pudü imprender a cugnuoscher a blera glieud, impustüt giuvens e giuvnas cun otras culturas e purtrets da la vita. Ma listess nu n’haja mai gnü il sentimaint ch’eu sco Engiadinaisa gess a perder cun mia lingua e mias ideas in quist ambiaint multicultural. Bler daplü m’haja muossà las bellezzas da las singulas culturas e quant important chi’d es da mantgnair mi’aigna.