Prelecziun da Göri Klainguti a l’Institut Otalpin a Ftan
U.N.C.B.
L’autur puter cun barba e tuot
Göri Klainguti, qua davant no : L’autur puter cun barba e tuot cha no cugnuschain dals referats da duos da nossas scolaras, eir aviond let alchüns da seis texts, implü dal film dad Arnold Rauch « Pur, poet, pictur». Ed el dà da chefar. Seis möd liber, avert e fich cordial relascha stizis. Si’art da preleger e far stincals tanteraint tschüffa. La tabla es plain palindroms scrits cun craida. Il «cigartragic» s’poja leger tant inavant sco eir inavo. E schi’s füma il cigar, o dulur, resta be plü il « t », üna cruschina sula. Ed ün dals lungs palindroms ed univocalists ch’el ha inventà es «Hoz ho Otto noto nom monoton. Otto, oh, zoh!». Da nar!
El chi sa discuorrer cun chans e corvs
Da savair ch’el es quel chi ha domestichà chans plü sgürs co la posta e perfin ün corv, es plü co be fascinant. Eir scha bun Beppo d’eir’üna « canaglia fatt’e finida », sgriflaiva ögliers cun correctura da povers schanis mez plinters e tils zoppaiva in seis gnieu, fat aint illa chaplina d’ün petschun aint in Uina. E tuornaiva sün cumond da Göri dad ir per davo, cun ögliers da sulai. Riond stigl e suot oura sco seis patrun ? Il corv chi savaiva far las vuschs.
Ün muond giovantà be fantasia e plain surpraisas
Eir seis filmins sun sco Göri Klainguti stess. Ün sot unic ed inconfuondibel chi exprima plaschair da viver e sumaglia a sia litteratura. Ün tscharvè cun stortigliadas amo mai vissas ingio chi culan liquids indefinibels chi sviluppan miraculs ludics e vardats. Üna vastezza d’ün muond giovantà be fantasia. Ed üna funtana d’inspiraziun sainza fin. S-chaffida d’ « üna persuna geniala chi vezza robas, opportunitats e gös sco be’ls pacs. Ma el fa sco scha scriver füss be alch robetta. » Uschea la remarcha d’ün scolar. Spejels e spejels chi reflettan quai chi’d es e crean illusiuns. E surpraisas. Il fil cotschen da si’ouvra. Sco chi’s chatta i’ls trics da striögn. Quai chi til fascinaiva fingià da mat. Ed ün tric cun cartas da jass ans ha’l preschantà eir a l’Institut.
Dingionder va’l per tant’inspiraziun ?
Dingionder gnarà’l pro cun tant’inspiraziun per tuot quistas ideas? Id es mal dir, eir pel autur. Qua o là uorta’l sün ün palindrom in seis sömmis. Göri Klainguti laiva s’insömgiar dad ün crap e s’ha insömgià d’esser in ün PARC. E cun tuornar ha’l vis ün CRAP. « In no esa bler daplü co quai cha no crajain », discha’l. Quai bain.
Duos exaimpels, ün pratic ed ün ün pa per sfendacreppas: La cuverta da la Chasa Paterna Ün pêr baschattas da Marchet Culaischem muossa il chatschader raffinà e lavà cun tuot las auas, Marchet Culaischem o Culaun, i’l raquint « Las soulas da las s-charpas » e sias passivas. El cuorra da quigiò, ma’ls stizis van insü. Pervi ch’el ha tachà sü soulas a sas s-charpas viceversa ed irritescha al guardgiacunfin. Quel voul tantüna tschüffer hoz a la vuolpatscha chi va a sfrusch. Ma seis stizis aint illa naiv guardan illa fosa direcziun. Be’l chan cun seis ösen savura ingio cha’l frodulader ha zoppà seis butin. Quel sto però far per cumond a seis patrun chi sieua las passivas. Fors’eir ün bun tschögn per ün o tschel chatschader chi voul tour pel chül al guardgiachatscha?
In ün oter da seis cudeschs discuorran e’s dispittan da tuotta sorts ogets cul autur, eir scha’l titel dal cudesch disch cler e net « Na, ogets nu discuorran ». Crajer chi’s possa comunichar cun ogets es per da quels chi van pella bos-cha. I’s tratta da pür’ invenziun e ficziun. Ma quai nu voulan craja ne lectur(a)s ne Göri svess avair vaira.
Incuraschamaint pella matura
Cul prüm text prelet, ha il scriptur empatic e cun incletta pella giuventüm sgüra vuglü incuraschar a las maturandas e’l maturand per lur matura . «Eau am sdasd scu adüna» vaiva’l nempe scrit avant co ir a far ün examen chi til sgrischaiva quella jada a l’università. Il corp da l’ « eau » as disfa cun trar oura a bunura il pigiama. Ün puogn roudla immez quai, las palas croudan giò süls daints suotvart e per finir rumpa giò il cheu. E la plü bella : Davo avair gnü scrit e miss in pleds quista situaziun dischagreabla, è’l lura i, il dret Göri Klainguti, a far sias prouvas sco scha nüglia nu füss. Ons plü tard ha’l publichà quist text illas « Raschladüras ».
Üna giò pella sdratscha a la cumpagnia bella
E sco sch’el vess savü ch’eir ün da nossa classa ha passantà si’infanzia in ün hotel sco Göri Klainguti stess, vaina pudü giodair tant daplü sia prelecziun dal « Dîner al Grand Hotel ». Üna sort sömmi per as svindichar ün zich causa ch’el nu vaiva jent cur ch’el stuvaiva güdar da mat dürant las festas a la cumpagnia bella. In quel dvainta la charn servida al dîner viva. Our da las flettas da charn e las pelizzas da las damas as fuorma darcheu ün chavrom nar, bocs ed usöls chi fan baldoria, scorniglian e stiletteschan per finir a la signuria.
Alch facts dal poet e scriptur puter visiunari
Göri Klainguti scriva daspö ch’el ha 15 ons. Na ch’el vess fat jent cumponimaints. Temas prescrits til pigliaivan il fil da bell’e da prüma. El ha adüna scrit cur ch’alch til ha tantà da scriver e be cur ch’el ha gnü vöglia, sainza savair ouravant che plot precis ch’el voul metter in pleds. Blers da seis texts sun gnüts publichats pür ons davo in ün o tschel cudesch. Oters saran eir its tanter plattas chodas cun tuot las müdadas. Poesias faiva’l da giuvnot, ma el scrivaiva eir texts da prosa cuorta. Göri Klainguti disch ch’el preferischa tuot quai chi’d es cuort, frasas e texts. Eir sch’el legia jent raquints plü lungs dad oters. Poesias nu fa’l intant plü. E per ans respuonder a nossa dumonda perche ch’el scriva, ha Göri Klainguti prelet la poesia «sche zatgi damonda daco ch’jeu scrivi…» da Carin Caduff chi spiega precis perche ch’eir el scriva : «scriver scriv’jeu / cu jeu sepiardel, / els munds odentuorn mei. ils munds / ch’jeu sai / ni tschaffar ni capir // lu / sedrezz’jeu allas paginas vitas // ellas discuorran buc / ella teidlan mo // ellas lain raquintar / e spetgan.» (…). (Furt e naven !)
In si’ouvra quinta’l da bler, da si’infanzcha, seis minchadi, latin da chatschaders, il gir dal muond e sömmis. L’ha eir scrit crimis e s’inclegia l’ « ü » in tschercha da solver l’ingiavinera dals « ü »s sprayats e pitturats per tuot suot, intant schlavats e bod schmarits. Bleras jadas è’l visiunari sainza lair. Sco i’l Gian Sulvèr ch’el ha scrit i’ls ons settanta ingio ch’el faiva far conferenzas live cun üna sort monitur televisiv tanter l’America e la Svizra. Tecnicas da comunicaziun gnüdas inventadas plü tard. E cler, eir seis dedectiv Lum chi ha scrit ün pêr crimis i’ls Set raquints criminels (1988) prevezza l’avegnir. Chi s’regorda amo dal crimi « Noa u Cain » ? Göri ans ha prelet il dialog da Bea e seis hom Paul, ün dals meglders scienziats dal muond, chi’s rechattan sün ün’isla isolada. El voul desdrüer l’umanità cun ün virus cuntagius e resistibel sgrischaivelmaing ch’el ha sviluppà in seis labors. Üna varianta dal virus da corona, Göri ? Si’intenziun es quella da salvar il muond cun desdrüer ils umans, oter co ad el e seis uffants. Ma el fa il quint sainza l’uster. Sia duonna es plü fucra co el.